Hodowla pszczoły w Polsce
m |
|||
(Nie pokazano 57 wersji utworzonych przez jednego użytkownika) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
− | + | Początki zabiegów hodowlanych wokół pszczoły miodnej realizowanych poprzez selekcję i dobór różnymi metodami, na terenie Polski sięgają wieku XIX. Dopiero jednak po drugiej wojnie światowej zyskały one należytą oprawę, potraktowane jako integralna część [[hodowla zwierząt|hodowli zwierząt]] gospodarskich, z wszelkimi uwarunkowaniami z mocy ustawy, precyzowanymi w przepisach wykonawczych, na których opiera się licencjonowana [[hodowla elitarna]] <ref name="pszczelarstwo1-1"/>. (Odróżnić należy [[hodowla zwierząt|hodowlę]] pszczoły od [[chów zwierząt|chowu]] pszczoły, którego to początki na ziemiach polskich sięgają czasów starożytnych <ref name="lelewel1856"/> <ref name="żabko1953"/> <ref name="pszczelarstwo26-11_18"/> <ref name="prabucki1998"/>.) | |
+ | |||
+ | :* [[Hodowla pszczoły w Polsce do drugiej wojny światowej]] | ||
+ | |||
+ | Przemiany o znaczeniu krajowym rozpoczęły się w 1943 roku, kiedy to lubelski Związek Pszczelarzy utworzył pierwsze w Polsce trutowisko w Dąbrowie Leśnej pod Lublinem. W następnych latach kształtował się stopniowo współczesny obraz polskiej hodowli pszczoły miodnej; dzięki wspólnym staraniom związków pszczelarskich, państwowej służby rolnej i instytucji naukowo-badawczych prawie każdego kolejnego roku przybywało na tym odcinku coś nowego, tworząc swoiste kalendarium zdarzeń, wymienimy te najważniejsze: | ||
+ | |||
+ | * 1945 - 15 września odbył się w Warszawie zjazd delegatów Wojewódzkich Związków Pszczelarzy, na którym powołano Centralny Związek Pszczelarzy Rzeczypospolitej Polski (rozwiązany w 1948, po czym reaktywowany w 1956) <ref name="pasieka1946-1-2_30"/> <ref name="dzrporpszczel4_137-145"/>. Zarówno pszczelarze, jak i władze związkowe rozumiały, że jednym z elementów powojennej odbudowy pszczelarstwa w Polsce musi być proces uszlachetnienia pogłowia pszczelego. Wybitne osiągnięcia hodowlane na tym polu odnieśli pszczelarze śląscy, zrzeszeni w Katowickim WZP. Począwszy od 1946 roku realizowali oni przemyślany i konsekwentny program hodowlany w oparciu o własne trutowiska <ref name="pszczelarstwo3-4_19"/> <ref name="pszczelarstwo6-3_22"/> <ref name="pszczelarstwo10-5_151"/> <ref name="pszczelarstwo14-7-8_1"/> <ref name="80-lecie_zwpnalabiok"/>. | ||
* 1946 - ujęcie w spójny system rozwoju hodowli pszczół na terenie kraju, zainicjowane przez Centralny Związek Pszczelarzy i wsparte przez Ministerstwo Rolnictwa, realizowane w postaci hodowli strefowej, opartej na selekcji pszczoły miejscowej i kontroli doboru poprzez trutowiska. | * 1946 - ujęcie w spójny system rozwoju hodowli pszczół na terenie kraju, zainicjowane przez Centralny Związek Pszczelarzy i wsparte przez Ministerstwo Rolnictwa, realizowane w postaci hodowli strefowej, opartej na selekcji pszczoły miejscowej i kontroli doboru poprzez trutowiska. | ||
− | :* [[ | + | :* [[Hodowla strefowa]] |
+ | :* [[Trutowiska w Polsce]] | ||
* 1946 - zarządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie uznawania pasiek za postępowe, przykładowe, doświadczalne i zarodowe. | * 1946 - zarządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie uznawania pasiek za postępowe, przykładowe, doświadczalne i zarodowe. | ||
− | * 1957 inwentaryzacja pszczoły krajowej, badania prowadzone na szeroką skalę przez Oddział Pszczelnictwa ISK, w wyniku których pozyskano opis morfologiczny populacji pszczół występujących na terenie Polski. (Badania podsumowuje publikacja z 1966<ref name="pzn66"/>.) | + | * 1957 - inwentaryzacja pszczoły krajowej, badania prowadzone na szeroką skalę przez Oddział Pszczelnictwa ISK, w wyniku których pozyskano opis morfologiczny populacji pszczół występujących na terenie Polski. (Badania podsumowuje publikacja z 1966 <ref name="pzn66"/>.) |
− | * | + | :* [[Inwentaryzacja pszczoły krajowej 1957-1959]] |
− | * 1960 - ustawa o hodowli zwierząt gospodarskich, w zakresie hodowli pszczoły miodnej dotyczy uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne. | + | * 1958 - przeszczepienie na grunt polski sztucznego unasieniania matek pszczelich ([[Józef Kalinowski|J.Kalinowski]], J.Woyke) <ref name="pszczelarstwo9-10_274"/> <ref name="pszczelarstwo10-2_39"/>. |
+ | |||
+ | * 1960 - ustawa o hodowli zwierząt gospodarskich, w zakresie hodowli pszczoły miodnej dotyczy uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne <ref name="dzu1960_54"/>. | ||
* 1963 - została utworzona z inicjatywy A. Chwałkowskiego Stacja Hodowli i Unasieniania Pszczół w Bochni w ramach struktur Zakładu Unasieniania Zwierząt w Zabierzowie k. Krakowa, jako pierwsza w Polsce i Europie instytucjonalna organizacja hodowli, w której statutowo sprawowanie doboru oparto na sztucznym unasienianiu matek pszczelich, co się równało zmianie kwalifikacji tej umiejętności z eksperymentalnej na masową. | * 1963 - została utworzona z inicjatywy A. Chwałkowskiego Stacja Hodowli i Unasieniania Pszczół w Bochni w ramach struktur Zakładu Unasieniania Zwierząt w Zabierzowie k. Krakowa, jako pierwsza w Polsce i Europie instytucjonalna organizacja hodowli, w której statutowo sprawowanie doboru oparto na sztucznym unasienianiu matek pszczelich, co się równało zmianie kwalifikacji tej umiejętności z eksperymentalnej na masową. | ||
− | * 1964 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (L.Bornus) Jednolitego systemu hodowli zarodowej pszczół, obejmujące kompleksowo metody selekcji i doboru oraz oceny wartości użytkowej, później doskonalone. | + | * 1964 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (L.Bornus) Jednolitego systemu hodowli zarodowej pszczół, obejmujące kompleksowo metody selekcji i doboru oraz oceny wartości użytkowej, później doskonalone <ref name="jedsyshod_1964"/>. |
− | * 1965 - początek większych importów matek pszczelich rasy kaukaskiej, realizowanych przez Centralę Spółdzielni Ogrodniczych, co wymusiło zmianę koncepcji hodowlanych (nieprzydatność hodowli strefowej). | + | * 1965 - początek większych importów matek pszczelich rasy kaukaskiej, realizowanych przez Centralę Spółdzielni Ogrodniczych, co wymusiło zmianę koncepcji hodowlanych (nieprzydatność [[Hodowla strefowa|hodowli strefowej]]). |
− | * 1966 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) projektu rozporządzenia w sprawie hodowli pszczoły miodnej, wprowadzające wyróżnienie matek pszczelich przez wpis do hodowlanej księgi wstępnej i księgi głównej, na podobieństwo praktyki w hodowli zwierząt gospodarskich, co doczekało się uznania dopiero w 1997, poprzestano natomiast na rejestrowaniu linii hodowlanych. | + | * 1966 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) projektu rozporządzenia w sprawie hodowli pszczoły miodnej, wprowadzające wyróżnienie matek pszczelich przez wpis do hodowlanej księgi wstępnej i księgi głównej, na podobieństwo praktyki w hodowli zwierząt gospodarskich, co doczekało się uznania dopiero w 1997, poprzestano natomiast na rejestrowaniu linii hodowlanych <ref name="zarzhod_1966"/>. |
:* [[Linie hodowlane pszczoły w Polsce|Linie hodowlane pszczoły w Polsce]] | :* [[Linie hodowlane pszczoły w Polsce|Linie hodowlane pszczoły w Polsce]] | ||
− | * 1973 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) instrukcji dotyczącej oceny wartości użytkowej selekcjonowanych pszczół, traktującej cechy morfologiczne jako integralny składnik indeksu selekcyjnego. | + | * 1973 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) instrukcji dotyczącej oceny wartości użytkowej selekcjonowanych pszczół, traktującej cechy morfologiczne jako integralny składnik indeksu selekcyjnego <ref name="isop-3-73-150"/>. |
− | * 1974 - opublikowanie wyników stacjonarnej oceny wartości pszczół rasy kaukaskiej i kraińskiej jako komponentów do krzyżowania z pszczołą miejscową środkowoeuropejską (rejonizacja środowiskowa). | + | * 1974 - opublikowanie wyników stacjonarnej oceny wartości pszczół rasy kaukaskiej i kraińskiej jako komponentów do krzyżowania z pszczołą miejscową środkowoeuropejską (rejonizacja środowiskowa) <ref name="pzn18_1-51"/> <ref name="pzn18_53-75"/> <ref name="pzn18_77-90"/>. |
− | * 1975 - zarządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne. | + | * 1975 - zarządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne <ref name="mp1975_6"/>. |
* 1975 - wypracowanie (M.Gromisz) koncepcji terenowej oceny wartości użytkowej pszczół, przyjętej zrazu bez entuzjazmu, zaakceptowanej w pełni w końcu lat osiemdziesiątych. | * 1975 - wypracowanie (M.Gromisz) koncepcji terenowej oceny wartości użytkowej pszczół, przyjętej zrazu bez entuzjazmu, zaakceptowanej w pełni w końcu lat osiemdziesiątych. | ||
− | * 1976 - utworzenie zamkniętego rejonu hodowli pszczoły augustowskiej. | + | * 1976 - utworzenie [[Zamknięty rejon hodowli pszczoły augustowskiej|zamkniętego rejonu hodowli pszczoły augustowskiej]]. |
− | :* [[ | + | :* [[Zasoby pszczoły rodzimej i ich ochrona]] |
− | * 1977 - norma branżowa na matki pszczele, według projektu opracowanego w Oddziale Pszczelnictwa ISK (Z.Konopacka, M.Gromisz, W.Skowronek). | + | * 1977 - norma branżowa na matki pszczele, według projektu opracowanego w Oddziale Pszczelnictwa ISK (Z.Konopacka, M.Gromisz, W.Skowronek) <ref name="bn-77"/>. |
* 1978 - przejęcie zadań organizacyjnych i nadzoru hodowlanego pszczoły miodnej przez Centralną Stację Hodowli Zwierząt (obecnie [http://www.kchz.agro.pl/ Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt]). | * 1978 - przejęcie zadań organizacyjnych i nadzoru hodowlanego pszczoły miodnej przez Centralną Stację Hodowli Zwierząt (obecnie [http://www.kchz.agro.pl/ Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt]). | ||
− | * 1978 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) metody określania czystości rasowej oraz metody oceny wartości użytkowej i hodowlanej populacji sekcjonowanej, pozbawiając indeks selekcyjny składnika w postaci wartości cech morfologicznych, przypisując im jedynie rolę sprawdzianu zgodności z modelem rasy. | + | * 1978 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) metody określania czystości rasowej oraz metody oceny wartości użytkowej i hodowlanej populacji sekcjonowanej, pozbawiając indeks selekcyjny składnika w postaci wartości cech morfologicznych, przypisując im jedynie rolę sprawdzianu zgodności z modelem rasy <ref name="pisik_f13"/>. |
− | * 1978 - opis morfologiczny pszczoły rasy kaukaskiej opracowany w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) na potrzeby hodowli (model rasowy). | + | * 1978 - opis morfologiczny pszczoły rasy kaukaskiej opracowany w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) na potrzeby hodowli (model rasowy) <ref name="pzn22_85-93"/>. |
− | * 1978 - opublikowanie wyników stacjonarnej oceny zdolności krzyżowniczych linii hodowlanych selekcjonowanych w kraju | + | * 1978 - opublikowanie wyników stacjonarnej oceny zdolności krzyżowniczych linii hodowlanych selekcjonowanych w kraju <ref name="pzn22_3-19"/> <ref name="pzn22_21-30"/> <ref name="pzn22_31-39"/> <ref name="pzn22_41-48"/> <ref name="pzn22_49-58"/>. |
− | * 1981 - | + | * 1981 - wskazówki metodyczne do oceny morfologicznej pszczół linii hodowlanych selekcjonowanych w Polsce opracowane w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) <ref name="pzn25_51-66"/>. |
− | + | * 1981 - utworzenie [[Zamknięty rejon hodowli pszczoły kampinoskiej|zamkniętego rejonu hodowli pszczoły kampinoskiej]] (por. [[Zasoby pszczoły rodzimej i ich ochrona]]). | |
− | * 1981 - opis morfologiczny pszczoły kraińskiej importowanej z Austrii i z byłej Jugosławii, opracowany w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz, J.Troszkiewicz). | + | * 1981 - opis morfologiczny pszczoły kraińskiej importowanej z Austrii i z byłej Jugosławii, opracowany w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz, J.Troszkiewicz) <ref name="pzn25_105-117"/>. |
− | * 1987 - | + | * 1987 - przekroczenie 10.000 w liczbie unasienianych sztucznie matek pszczelich, co stanowiło ponad 20% ich licencjonowanej puli (15% unasieniano na trutowisku). |
− | * 1988 - wdrożenia na skalę krajową masowej hodowli pszczoły kaukaskiej podjęte przez Oddział Pszczelnictwa ISK w momencie narastania kryzysu hodowli pszczoły tej rasy z powodu zaniechania importu matek (względy sanitarne). | + | * 1988 - wdrożenia na skalę krajową masowej hodowli pszczoły kaukaskiej podjęte przez Oddział Pszczelnictwa ISK w momencie narastania kryzysu hodowli pszczoły tej rasy z powodu zaniechania importu matek (względy sanitarne) <ref name="pisik_f37"/>. |
:* [[Hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej| Hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej]] | :* [[Hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej| Hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej]] | ||
− | * 1997 - ustawa o organizacji hodowli i | + | * 1997 - ustawa o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, w której hodowla pszczoły miodnej jest potraktowana integralnie, w odczuciu pszczelarzy jako ukoronowanie dotychczasowego rozwoju ich myśli hodowlanej, weryfikowanej przez naukę i praktykę (ustawa nowelizowana w 2004 i 2007) <ref name="dzu1997_123"/>. |
* 2001 - opis cech morfologicznych pszczoły miodnej oraz instrukcja ich pomiarów i przetwarzania matematycznego wyników w celach identyfikacji taksonomicznej populacji hodowlanych (Oddział Pszczelnictwa ISK, M.Gromisz). | * 2001 - opis cech morfologicznych pszczoły miodnej oraz instrukcja ich pomiarów i przetwarzania matematycznego wyników w celach identyfikacji taksonomicznej populacji hodowlanych (Oddział Pszczelnictwa ISK, M.Gromisz). | ||
− | * 2001 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) rejestru matek rasy kaukaskiej od 1968, na których opiera się reprodukcja selekcjonowanych w Polsce pszczół tej rasy | + | * 2001 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) rejestru matek rasy kaukaskiej od 1968, na których opiera się reprodukcja selekcjonowanych w Polsce pszczół tej rasy do 2000 roku w pasiekach hodowlanych Oddziału Pszczelnictwa ISK, SHiUZ w Brzesku, ODR w Końskowoli i SHiUZ w Kocierzowych. |
:* [[Rejestr matek pszczelich rasy kaukaskiej|Rejestr matek pszczelich rasy kaukaskiej]] | :* [[Rejestr matek pszczelich rasy kaukaskiej|Rejestr matek pszczelich rasy kaukaskiej]] | ||
− | * 2002 - regulamin wpisu matek pszczelich do ksiąg hodowlanych dla linii pszczół, opracowany przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt, regulujący sprawy techniczne związane z zakładaniem ksiąg dla linii hodowlanych i wpisu do nich matek pszczelich. | + | * 2002 - regulamin wpisu matek pszczelich do ksiąg hodowlanych dla linii pszczół, opracowany przez [http://www.kchz.agro.pl/ Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt], regulujący sprawy techniczne związane z zakładaniem ksiąg dla linii hodowlanych i wpisu do nich matek pszczelich. |
− | + | ||
+ | * 2007 - Nowelizacja ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich <ref name="dzu2007_133"/>. | ||
+ | |||
+ | * 2011 - 25 sierpnia [http://bip.izoo.krakow.pl/ Instytut Zootechniki - PIB] oraz [http://www.kchz.agro.pl/ Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt] zawarły Porozumienie w sprawie współpracy w zakresie realizacji programów ochrony zasobów genetycznych pszczół rasy środkowoeuropejskiej, w ramach szerszego [http://www.bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl/ Programu Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich]. Strony porozumienia zobowiązały się do współpracy w realizacji programów ochrony zasobów genetycznych pszczół rasy środkowoeuropejskiej linii: [[Linia Asta|Asta]], [[Linia Augustowska|Augustowska]], [[Linia Kampinoska|Kampinoska]] i [[Linia Północna|Północna]]. Porozumienie to jest formalną kontynuacją poprzednich programów hodowli zachowawczej tych linii, i obejmuje je wspólnym nadzorem. | ||
+ | |||
+ | == Źródła == | ||
− | |||
<references> | <references> | ||
− | <ref name=" | + | <ref name="lelewel1856">Lelewel J. (1856): Pszczoły i bartnictwo w Polsce. Przedruk w: ''Pszczelnictwo współczesne'' 1946, 1(12):226-241. (Po raz pierwszy praca wyszła drukiem w roku 1856 w Poznaniu, nakładem J.K. Żupańskiego.) [{{SERVER}}/archive/pub/pszczwspol/pszczwspol1946-12_226-241.pdf PDF]</ref> |
− | + | ||
− | = | + | <ref name="pszczelarstwo1-1">Demianowicz A. (1950): Poprawa pszczelarskiego materiału hodowlanego. ''Pszczelarstwo'' 1(1):2. [{{SERVER}}/archive/pub/pszczelarstwo/pszczelarstwo1-1.pdf PDF]</ref> |
− | + | ||
+ | <ref name="żabko1953">Żabko-Potopowicz A. (1953): Dzieje bartnictwa w Polsce w świetle dotychczasowych badań. ''Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych'' t. XV, rok 1953, ss. 7-56, PWN, Poznań 1955. [{{SERVER}}/archive/pub/varia/zabko-potopowicz1953.pdf PDF]</ref> | ||
− | + | <ref name="prabucki1998">Prabucki J. (1998): Historia pszczelnictwa. W: Prabucki J. (red.) ''Pszczelnictwo''. Wydawnictwo Promocyjne Albatros, Szczecin 1998, ISBN 83-85796-70-3, ss. 335-371.</ref> | |
− | <ref> | + | |
− | + | ||
− | [ | + | <ref name="pszczelarstwo26-11_18">Mazak St. (1975): Barć odrzańska ma około 2055 lat. ''Pszczelarstwo'' 26(11):18. [{{SERVER}}/archive/pub/pszczelarstwo/pszczelarstwo26-11_18.pdf PDF] |
+ | :Pastwiński R. (1985): Barć odrzańska młodsza? ''Pszczelarstwo'' 36(3):17. [{{SERVER}}/archive/pub/pszczelarstwo/pszczelarstwo36-3_17.pdf PDF] | ||
+ | </ref> | ||
− | + | <ref name="dzrporpszczel4_137-145">Piekut H. (1989): Polski Związek Pszczelarski - tradycja i współczesność. W: ''Dzierżonowski poradnik pszczelarski z terminarzem'', Rocznik IV, Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, Opole 1989, ss. 137-145. [{{SERVER}}/archive/pub/varia/dzrporpszczel4_137-145.pdf PDF]</ref> | |
− | + | <ref name="pasieka1946-1-2_30">Wawryn T. (1946): Ze świata pszczelarskiego. ''Pasieka'' I/III(1-2):30.[{{SERVER}}/archive/pub/pasieka/pasieka1946-1-2_30.pdf PDF]</ref> | |
− | [ | + | <ref name="pszczelarstwo3-4_19">Kubok J. (1952): Prace selekcyjne na Śląsku Cieszyńskim. ''Pszczelarstwo'' 3(4):19. [{{SERVER}}/archive/pub/pszczelarstwo/pszczelarstwo3-4_19.pdf PDF]</ref> |
− | + | <ref name="pszczelarstwo10-5_151">Kubok J. (1959): Hodowla selekcyjna Związku Pszczelarzy Woj. Katowickiego. ''Pszczelarstwo'' 10(5):151. [{{SERVER}}/archive/pub/pszczelarstwo/pszczelarstwo10-5_151.pdf PDF]</ref> | |
− | <ref> | + | |
+ | <ref name="pszczelarstwo6-3_22">J.S. (1955): O pracy selekcyjnej pszczelarzy śląskich. ''Pszczelarstwo'' 6(3):22. [{{SERVER}}/archive/pub/pszczelarstwo/pszczelarstwo6-3_22.pdf PDF]</ref> | ||
+ | <ref name="pszczelarstwo14-7-8_1">Kubok J.(1963): Piętnaście lat pracy hodowców śląskich. ''Pszczelarstwo'' 14(7-8):1. [{{SERVER}}/archive/pub/pszczelarstwo/pszczelarstwo14-7-8_1.pdf PDF]</ref> | ||
− | ''' | + | <ref name="80-lecie_zwpnalabiok">Pyszny B. (1980): Z dziejów pszczelarstwa województwa katowickiego. W: ''80-lecie Związku Pszczelarzy na Łabędy i Okolicę'' Wojewódzki Związek Pszczelarzy w Katowicach, Łabędy 18-19 październik 1980 r., Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu 1980. [{{SERVER}}/archive/pub/varia/80-lecie_zwpnalabiok.pdf PDF]</ref> |
− | + | ||
− | == | + | <ref name="pszczelarstwo9-10_274">Kalinowski J. (1958): Sztuczne unasienianie matek pszczelich. ''Pszczelarstwo'' 9(10):274. [{{SERVER}}/archive/pub/pszczelarstwo/pszczelarstwo9-10_274.pdf PDF]</ref> |
− | < | + | |
+ | <ref name="pszczelarstwo10-2_39">Kalinowski J. (1959): Sztuczne unasienianie matek pszczelich. ''Pszczelarstwo'' 10(2):39. [{{SERVER}}/archive/pub/pszczelarstwo/pszczelarstwo10-2_39.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="jedsyshod_1964">Bornus L. (1964): ''Jednolity system hodowli zarodowej pszczół'' Centrala Spółdzielni Ogrodniczych, Warszawa 1964. [{{SERVER}}/archive/pub/varia/jedsyshod_1964.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn66">Bornus L., Demianowicz A., Gromisz M. (1966): Morfometryczne badania krajowej pszczoły miodnej ''Apis mellifica L.''. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 10(1-2-3-4):1-46. [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn10_1-46.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="zarzhod_1966">Gromisz M. (1966): Zarządzenie o hodowli pszczół. Projekt roboczy (brulion). [{{SERVER}}/archive/pub/varia/zarzhod_1966_brulion.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="isop-3-73-150">Gromisz M. (1973): Ocena wartości użytkowej selekcjonowanych pszczół. Instrukcja. ISOP, Puławy, luty 1973. [{{SERVER}}/archive/pub/varia/isop-3-73-150.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="bn-77">Norma branżowa nr BN-77/9148-02 (Dz. Norm i Miar nr 10/1977 poz. 33 [{{SERVER}}/archive/pub/pakt/bn-77_9148-02.pdf PDF]) ustanowiona przez Ministra Rolnictwa dnia 9 marca 1977 r. jako obowiązująca w zakresie obrotu (od 1 I 1978), obejmuje matki pszczele (''Apis mellifera L.'') licencjonowane z hodowli pasiek uznanych za zarodowe i reprodukcyjne. Rozróżnia się matki zarodowe reprodukcyjne i użytkowe rasy środkowoeuropejskiej, kaukaskiej i kraińskiej, unasieniane przez trutnie swojej rasy, a w przypadku matek reprodukcyjnych i użytkowych także innej rasy (mieszańce) lub w klasie matek użytkowych - nieunasienione. W jakościowych wymaganiach, również jako kryterium przynależności rasowej, bierze się pod uwagę cechy morfologiczne i biologiczne, barwę oskórka i owłosienia, masę ciała (minimalna dla matek unasiennionych 205-210 mg), liczbę rurek jajnikowych (290-310), szerokość III i IV tergitu odwłokowego (6,34-6,54 mm) i długość przedniego prawego skrzydła (9,53-9,75 mm).</ref>. | ||
+ | |||
+ | <ref name="mp1975_6">''Zarządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 10 lutego 1975 r. w sprawie uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne'' M.P. 1975 nr 6 poz. 36. [{{SERVER}}/archive/pub/pakt/mp1975_6-36.pdf PDF] (Tekst ogłoszony.)</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="dzu1960_54">''Ustawa z dnia 2 grudnia 1960 r. o hodowli zwierząt gospodarskich'' Dz.U. 1960 nr 54 poz. 310. [{{SERVER}}/archive/pub/pakt/dzu1960_54-310.pdf PDF] (Tekst ogłoszony.)</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn18_1-51">Bornus L. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bobrzecki J., Bojarczuk Cz., Gromisz M., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Ostrowska W., Woźnica J., Zaremba J. (1974): Badania nad międzyrasowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. I. Przydatność użytkowa mieszańców międzyrasowych pszczoły miodnej w warunkach przyrodniczych Polski. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 18:1-51. [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn18_1-51.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn18_53-75">Woyke J., Jasiński, Smagowska B. (Kierownik Zespołu Badawczego: Bornus L.) (1974): Badania nad międzyrasowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. II. Porównanie organów rozrodczych oraz efektów sztucznego i naturalnego unasieniania pszczół róznych ras i ich mieszańców. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 18:53-75. [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn18_53-75.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn18_77-90">Gromisz M., Bornus L. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bobrzecki J., Bojarczuk Cz., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Ostrowska W., Woźnica J., Zaremba J. (1974): Badania nad międzyrasowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. III. Ocena morfologiczna mieszańców miedzyrasowych pszczoły miodnej. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 18:77-90. [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn18_77-90.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn22_85-93">Gromisz M. (1978): Charakterystyka morfologiczna pszczół kaukaskich importowanych w latach 1965-1975. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 22:85-93. [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn22_85-93.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pisik_f13">Gromisz M. (1978): Metoda określania czystości rasowej pszczół oraz metoda oceny wartości użytkowej i hodowlanej populacji selekcjonowanej. ''Prace Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa'' seria F, nr 13. Instrukcje wdrożeniowe. Ss. 5-13. [{{SERVER}}/archive/pub/pisik/pisik_f13.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn22_3-19">Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Kaczmarek S., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Woźnica J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. I Produkcyjność mieszańców międzyliniowych pszczoły miodnej w różnych regionach Polski. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 22:3-19. [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn22_3-19.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn22_21-30">Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bornus L., Bobrzecki J., Kaczmarek S., Kalinowski J., Nowakowski J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. II Rozwój rodzin pszczelich w stosunku do układu pożytków. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 22:21-30. [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn22_21-30.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn22_31-39">Skowronek W., Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Kaczmarek S., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Woźnica J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. III Produkcja wosku w różnych warunkach pożytkowych. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 22:31-39. [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn22_31-39.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn22_41-48">Skowronek W., Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Nowakowski J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. IV Bilans woskowy w plastrach odciągniętych na węzie. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 22:41-48. [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn22_41-48.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn22_49-58">Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Jabłońska J., Kaczmarek S., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Skowronek W., Woźnica J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. V. Charakterystyka morfologiczna pszczół linii czystych i mieszańców. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 22:49-58. [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn22_49-58.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn25_51-66">Gromisz M. (1981): Morfologiczna ocena populacji rojów w pasiekach zarodowych. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 25:51-66. | ||
+ | [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn25_51-66.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pisik_f37">Gromisz M. (1988): Masowa hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej. ''Prace Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa'' seria F, nr 37. Instrukcja wdrożeniowa. ISSN-0208-6441. [{{SERVER}}/archive/pub/pisik/pisik_f37.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="pzn25_105-117">Gromisz M., Troszkiewicz J. (1981): Charakterystyka morfologiczna pszczół rasy kraińskiej importowanych do polski w 1978 r. ''Pszczeln. Zesz. Nauk.'' 25:105-117. [{{SERVER}}/archive/pub/pzn/pzn25_105-117.pdf PDF]</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="dzu1997_123">''Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich'' Dz. U. 1997 nr 123 poz. 774. [{{SERVER}}/archive/pub/pakt/dzu1997_123-774.pdf PDF] (Tekst jednolity w opracowaniu Kancelarii Sejmu.)</ref> | ||
+ | |||
+ | <ref name="dzu2007_133">''Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich'' Dz. U. 2007 nr 133 poz. 921. [{{SERVER}}/archive/pub/pakt/dzu2007_133-921.pdf PDF] (Tekst jednolity w opracowaniu Kancelarii Sejmu.)</ref> | ||
+ | </references> | ||
− | [[Category:Hodowla | + | [[Category:Hodowla pszczoły w Polsce]] |
+ | [[Category:Systematyka i hodowla pszczoły]] |
Aktualna wersja na dzień 12:05, 5 maj 2019
Początki zabiegów hodowlanych wokół pszczoły miodnej realizowanych poprzez selekcję i dobór różnymi metodami, na terenie Polski sięgają wieku XIX. Dopiero jednak po drugiej wojnie światowej zyskały one należytą oprawę, potraktowane jako integralna część hodowli zwierząt gospodarskich, z wszelkimi uwarunkowaniami z mocy ustawy, precyzowanymi w przepisach wykonawczych, na których opiera się licencjonowana hodowla elitarna [1]. (Odróżnić należy hodowlę pszczoły od chowu pszczoły, którego to początki na ziemiach polskich sięgają czasów starożytnych [2] [3] [4] [5].)
Przemiany o znaczeniu krajowym rozpoczęły się w 1943 roku, kiedy to lubelski Związek Pszczelarzy utworzył pierwsze w Polsce trutowisko w Dąbrowie Leśnej pod Lublinem. W następnych latach kształtował się stopniowo współczesny obraz polskiej hodowli pszczoły miodnej; dzięki wspólnym staraniom związków pszczelarskich, państwowej służby rolnej i instytucji naukowo-badawczych prawie każdego kolejnego roku przybywało na tym odcinku coś nowego, tworząc swoiste kalendarium zdarzeń, wymienimy te najważniejsze:
- 1945 - 15 września odbył się w Warszawie zjazd delegatów Wojewódzkich Związków Pszczelarzy, na którym powołano Centralny Związek Pszczelarzy Rzeczypospolitej Polski (rozwiązany w 1948, po czym reaktywowany w 1956) [6] [7]. Zarówno pszczelarze, jak i władze związkowe rozumiały, że jednym z elementów powojennej odbudowy pszczelarstwa w Polsce musi być proces uszlachetnienia pogłowia pszczelego. Wybitne osiągnięcia hodowlane na tym polu odnieśli pszczelarze śląscy, zrzeszeni w Katowickim WZP. Począwszy od 1946 roku realizowali oni przemyślany i konsekwentny program hodowlany w oparciu o własne trutowiska [8] [9] [10] [11] [12].
- 1946 - ujęcie w spójny system rozwoju hodowli pszczół na terenie kraju, zainicjowane przez Centralny Związek Pszczelarzy i wsparte przez Ministerstwo Rolnictwa, realizowane w postaci hodowli strefowej, opartej na selekcji pszczoły miejscowej i kontroli doboru poprzez trutowiska.
- 1946 - zarządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie uznawania pasiek za postępowe, przykładowe, doświadczalne i zarodowe.
- 1957 - inwentaryzacja pszczoły krajowej, badania prowadzone na szeroką skalę przez Oddział Pszczelnictwa ISK, w wyniku których pozyskano opis morfologiczny populacji pszczół występujących na terenie Polski. (Badania podsumowuje publikacja z 1966 [13].)
- 1958 - przeszczepienie na grunt polski sztucznego unasieniania matek pszczelich (J.Kalinowski, J.Woyke) [14] [15].
- 1960 - ustawa o hodowli zwierząt gospodarskich, w zakresie hodowli pszczoły miodnej dotyczy uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne [16].
- 1963 - została utworzona z inicjatywy A. Chwałkowskiego Stacja Hodowli i Unasieniania Pszczół w Bochni w ramach struktur Zakładu Unasieniania Zwierząt w Zabierzowie k. Krakowa, jako pierwsza w Polsce i Europie instytucjonalna organizacja hodowli, w której statutowo sprawowanie doboru oparto na sztucznym unasienianiu matek pszczelich, co się równało zmianie kwalifikacji tej umiejętności z eksperymentalnej na masową.
- 1964 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (L.Bornus) Jednolitego systemu hodowli zarodowej pszczół, obejmujące kompleksowo metody selekcji i doboru oraz oceny wartości użytkowej, później doskonalone [17].
- 1965 - początek większych importów matek pszczelich rasy kaukaskiej, realizowanych przez Centralę Spółdzielni Ogrodniczych, co wymusiło zmianę koncepcji hodowlanych (nieprzydatność hodowli strefowej).
- 1966 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) projektu rozporządzenia w sprawie hodowli pszczoły miodnej, wprowadzające wyróżnienie matek pszczelich przez wpis do hodowlanej księgi wstępnej i księgi głównej, na podobieństwo praktyki w hodowli zwierząt gospodarskich, co doczekało się uznania dopiero w 1997, poprzestano natomiast na rejestrowaniu linii hodowlanych [18].
- 1973 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) instrukcji dotyczącej oceny wartości użytkowej selekcjonowanych pszczół, traktującej cechy morfologiczne jako integralny składnik indeksu selekcyjnego [19].
- 1974 - opublikowanie wyników stacjonarnej oceny wartości pszczół rasy kaukaskiej i kraińskiej jako komponentów do krzyżowania z pszczołą miejscową środkowoeuropejską (rejonizacja środowiskowa) [20] [21] [22].
- 1975 - zarządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne [23].
- 1975 - wypracowanie (M.Gromisz) koncepcji terenowej oceny wartości użytkowej pszczół, przyjętej zrazu bez entuzjazmu, zaakceptowanej w pełni w końcu lat osiemdziesiątych.
- 1976 - utworzenie zamkniętego rejonu hodowli pszczoły augustowskiej.
- 1977 - norma branżowa na matki pszczele, według projektu opracowanego w Oddziale Pszczelnictwa ISK (Z.Konopacka, M.Gromisz, W.Skowronek) [24].
- 1978 - przejęcie zadań organizacyjnych i nadzoru hodowlanego pszczoły miodnej przez Centralną Stację Hodowli Zwierząt (obecnie Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt).
- 1978 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) metody określania czystości rasowej oraz metody oceny wartości użytkowej i hodowlanej populacji sekcjonowanej, pozbawiając indeks selekcyjny składnika w postaci wartości cech morfologicznych, przypisując im jedynie rolę sprawdzianu zgodności z modelem rasy [25].
- 1978 - opis morfologiczny pszczoły rasy kaukaskiej opracowany w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) na potrzeby hodowli (model rasowy) [26].
- 1978 - opublikowanie wyników stacjonarnej oceny zdolności krzyżowniczych linii hodowlanych selekcjonowanych w kraju [27] [28] [29] [30] [31].
- 1981 - wskazówki metodyczne do oceny morfologicznej pszczół linii hodowlanych selekcjonowanych w Polsce opracowane w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) [32].
- 1981 - utworzenie zamkniętego rejonu hodowli pszczoły kampinoskiej (por. Zasoby pszczoły rodzimej i ich ochrona).
- 1981 - opis morfologiczny pszczoły kraińskiej importowanej z Austrii i z byłej Jugosławii, opracowany w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz, J.Troszkiewicz) [33].
- 1987 - przekroczenie 10.000 w liczbie unasienianych sztucznie matek pszczelich, co stanowiło ponad 20% ich licencjonowanej puli (15% unasieniano na trutowisku).
- 1988 - wdrożenia na skalę krajową masowej hodowli pszczoły kaukaskiej podjęte przez Oddział Pszczelnictwa ISK w momencie narastania kryzysu hodowli pszczoły tej rasy z powodu zaniechania importu matek (względy sanitarne) [34].
- 1997 - ustawa o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, w której hodowla pszczoły miodnej jest potraktowana integralnie, w odczuciu pszczelarzy jako ukoronowanie dotychczasowego rozwoju ich myśli hodowlanej, weryfikowanej przez naukę i praktykę (ustawa nowelizowana w 2004 i 2007) [35].
- 2001 - opis cech morfologicznych pszczoły miodnej oraz instrukcja ich pomiarów i przetwarzania matematycznego wyników w celach identyfikacji taksonomicznej populacji hodowlanych (Oddział Pszczelnictwa ISK, M.Gromisz).
- 2001 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) rejestru matek rasy kaukaskiej od 1968, na których opiera się reprodukcja selekcjonowanych w Polsce pszczół tej rasy do 2000 roku w pasiekach hodowlanych Oddziału Pszczelnictwa ISK, SHiUZ w Brzesku, ODR w Końskowoli i SHiUZ w Kocierzowych.
- 2002 - regulamin wpisu matek pszczelich do ksiąg hodowlanych dla linii pszczół, opracowany przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt, regulujący sprawy techniczne związane z zakładaniem ksiąg dla linii hodowlanych i wpisu do nich matek pszczelich.
- 2007 - Nowelizacja ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich [36].
- 2011 - 25 sierpnia Instytut Zootechniki - PIB oraz Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt zawarły Porozumienie w sprawie współpracy w zakresie realizacji programów ochrony zasobów genetycznych pszczół rasy środkowoeuropejskiej, w ramach szerszego Programu Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich. Strony porozumienia zobowiązały się do współpracy w realizacji programów ochrony zasobów genetycznych pszczół rasy środkowoeuropejskiej linii: Asta, Augustowska, Kampinoska i Północna. Porozumienie to jest formalną kontynuacją poprzednich programów hodowli zachowawczej tych linii, i obejmuje je wspólnym nadzorem.
Źródła
- ↑ Demianowicz A. (1950): Poprawa pszczelarskiego materiału hodowlanego. Pszczelarstwo 1(1):2. PDF
- ↑ Lelewel J. (1856): Pszczoły i bartnictwo w Polsce. Przedruk w: Pszczelnictwo współczesne 1946, 1(12):226-241. (Po raz pierwszy praca wyszła drukiem w roku 1856 w Poznaniu, nakładem J.K. Żupańskiego.) PDF
- ↑ Żabko-Potopowicz A. (1953): Dzieje bartnictwa w Polsce w świetle dotychczasowych badań. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych t. XV, rok 1953, ss. 7-56, PWN, Poznań 1955. PDF
- ↑ Mazak St. (1975): Barć odrzańska ma około 2055 lat. Pszczelarstwo 26(11):18. PDF
- Pastwiński R. (1985): Barć odrzańska młodsza? Pszczelarstwo 36(3):17. PDF
- ↑ Prabucki J. (1998): Historia pszczelnictwa. W: Prabucki J. (red.) Pszczelnictwo. Wydawnictwo Promocyjne Albatros, Szczecin 1998, ISBN 83-85796-70-3, ss. 335-371.
- ↑ Wawryn T. (1946): Ze świata pszczelarskiego. Pasieka I/III(1-2):30.PDF
- ↑ Piekut H. (1989): Polski Związek Pszczelarski - tradycja i współczesność. W: Dzierżonowski poradnik pszczelarski z terminarzem, Rocznik IV, Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, Opole 1989, ss. 137-145. PDF
- ↑ Kubok J. (1952): Prace selekcyjne na Śląsku Cieszyńskim. Pszczelarstwo 3(4):19. PDF
- ↑ J.S. (1955): O pracy selekcyjnej pszczelarzy śląskich. Pszczelarstwo 6(3):22. PDF
- ↑ Kubok J. (1959): Hodowla selekcyjna Związku Pszczelarzy Woj. Katowickiego. Pszczelarstwo 10(5):151. PDF
- ↑ Kubok J.(1963): Piętnaście lat pracy hodowców śląskich. Pszczelarstwo 14(7-8):1. PDF
- ↑ Pyszny B. (1980): Z dziejów pszczelarstwa województwa katowickiego. W: 80-lecie Związku Pszczelarzy na Łabędy i Okolicę Wojewódzki Związek Pszczelarzy w Katowicach, Łabędy 18-19 październik 1980 r., Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu 1980. PDF
- ↑ Bornus L., Demianowicz A., Gromisz M. (1966): Morfometryczne badania krajowej pszczoły miodnej Apis mellifica L.. Pszczeln. Zesz. Nauk. 10(1-2-3-4):1-46. PDF
- ↑ Kalinowski J. (1958): Sztuczne unasienianie matek pszczelich. Pszczelarstwo 9(10):274. PDF
- ↑ Kalinowski J. (1959): Sztuczne unasienianie matek pszczelich. Pszczelarstwo 10(2):39. PDF
- ↑ Ustawa z dnia 2 grudnia 1960 r. o hodowli zwierząt gospodarskich Dz.U. 1960 nr 54 poz. 310. PDF (Tekst ogłoszony.)
- ↑ Bornus L. (1964): Jednolity system hodowli zarodowej pszczół Centrala Spółdzielni Ogrodniczych, Warszawa 1964. PDF
- ↑ Gromisz M. (1966): Zarządzenie o hodowli pszczół. Projekt roboczy (brulion). PDF
- ↑ Gromisz M. (1973): Ocena wartości użytkowej selekcjonowanych pszczół. Instrukcja. ISOP, Puławy, luty 1973. PDF
- ↑ Bornus L. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bobrzecki J., Bojarczuk Cz., Gromisz M., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Ostrowska W., Woźnica J., Zaremba J. (1974): Badania nad międzyrasowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. I. Przydatność użytkowa mieszańców międzyrasowych pszczoły miodnej w warunkach przyrodniczych Polski. Pszczeln. Zesz. Nauk. 18:1-51. PDF
- ↑ Woyke J., Jasiński, Smagowska B. (Kierownik Zespołu Badawczego: Bornus L.) (1974): Badania nad międzyrasowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. II. Porównanie organów rozrodczych oraz efektów sztucznego i naturalnego unasieniania pszczół róznych ras i ich mieszańców. Pszczeln. Zesz. Nauk. 18:53-75. PDF
- ↑ Gromisz M., Bornus L. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bobrzecki J., Bojarczuk Cz., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Ostrowska W., Woźnica J., Zaremba J. (1974): Badania nad międzyrasowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. III. Ocena morfologiczna mieszańców miedzyrasowych pszczoły miodnej. Pszczeln. Zesz. Nauk. 18:77-90. PDF
- ↑ Zarządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 10 lutego 1975 r. w sprawie uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne M.P. 1975 nr 6 poz. 36. PDF (Tekst ogłoszony.)
- ↑ Norma branżowa nr BN-77/9148-02 (Dz. Norm i Miar nr 10/1977 poz. 33 PDF) ustanowiona przez Ministra Rolnictwa dnia 9 marca 1977 r. jako obowiązująca w zakresie obrotu (od 1 I 1978), obejmuje matki pszczele (Apis mellifera L.) licencjonowane z hodowli pasiek uznanych za zarodowe i reprodukcyjne. Rozróżnia się matki zarodowe reprodukcyjne i użytkowe rasy środkowoeuropejskiej, kaukaskiej i kraińskiej, unasieniane przez trutnie swojej rasy, a w przypadku matek reprodukcyjnych i użytkowych także innej rasy (mieszańce) lub w klasie matek użytkowych - nieunasienione. W jakościowych wymaganiach, również jako kryterium przynależności rasowej, bierze się pod uwagę cechy morfologiczne i biologiczne, barwę oskórka i owłosienia, masę ciała (minimalna dla matek unasiennionych 205-210 mg), liczbę rurek jajnikowych (290-310), szerokość III i IV tergitu odwłokowego (6,34-6,54 mm) i długość przedniego prawego skrzydła (9,53-9,75 mm).
- ↑ Gromisz M. (1978): Metoda określania czystości rasowej pszczół oraz metoda oceny wartości użytkowej i hodowlanej populacji selekcjonowanej. Prace Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa seria F, nr 13. Instrukcje wdrożeniowe. Ss. 5-13. PDF
- ↑ Gromisz M. (1978): Charakterystyka morfologiczna pszczół kaukaskich importowanych w latach 1965-1975. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:85-93. PDF
- ↑ Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Kaczmarek S., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Woźnica J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. I Produkcyjność mieszańców międzyliniowych pszczoły miodnej w różnych regionach Polski. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:3-19. PDF
- ↑ Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bornus L., Bobrzecki J., Kaczmarek S., Kalinowski J., Nowakowski J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. II Rozwój rodzin pszczelich w stosunku do układu pożytków. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:21-30. PDF
- ↑ Skowronek W., Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Kaczmarek S., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Woźnica J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. III Produkcja wosku w różnych warunkach pożytkowych. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:31-39. PDF
- ↑ Skowronek W., Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Nowakowski J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. IV Bilans woskowy w plastrach odciągniętych na węzie. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:41-48. PDF
- ↑ Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Jabłońska J., Kaczmarek S., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Skowronek W., Woźnica J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. V. Charakterystyka morfologiczna pszczół linii czystych i mieszańców. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:49-58. PDF
- ↑ Gromisz M. (1981): Morfologiczna ocena populacji rojów w pasiekach zarodowych. Pszczeln. Zesz. Nauk. 25:51-66. PDF
- ↑ Gromisz M., Troszkiewicz J. (1981): Charakterystyka morfologiczna pszczół rasy kraińskiej importowanych do polski w 1978 r. Pszczeln. Zesz. Nauk. 25:105-117. PDF
- ↑ Gromisz M. (1988): Masowa hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej. Prace Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa seria F, nr 37. Instrukcja wdrożeniowa. ISSN-0208-6441. PDF
- ↑ Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich Dz. U. 1997 nr 123 poz. 774. PDF (Tekst jednolity w opracowaniu Kancelarii Sejmu.)
- ↑ Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich Dz. U. 2007 nr 133 poz. 921. PDF (Tekst jednolity w opracowaniu Kancelarii Sejmu.)