Hodowla pszczoły w Polsce

Wersja z 20:07, 30 sty 2012

Zabiegi hodowlane wokół pszczoły miodnej realizowane poprzez selekcję i dobór różnymi metodami, mniej lub bardziej udane, na terenie Polski amatorskie ich początki sięgają wieku XIX, dopiero jednak po drugiej wojnie światowej zyskały należytą oprawę, potraktowane jako integralna część hodowli zwierząt gospodarskich, z wszelkimi uwarunkowaniami z mocy ustawy, precyzowanymi w przypisach wykonawczych, na których opiera się licencjonowana hodowla elitarna; początek o znaczeniu krajowym tych przemian datuje się na 1943, kiedy to lubelski Związek Pszczelarzy utworzył pierwsze w Polsce trutowisko w Dąbrowie Leśnej pod Lublinem. W następnych latach kształtował się stopniowo współczesny obraz polskiej hodowli pszczoły miodnej; dzięki wspólnym staraniom związków pszczelarskich, państwowej służby rolnej i instytucji naukowo-badawczych prawie każdego kolejnego roku przybywało na tym odcinku coś nowego, tworząc swoiste kalendarium zdarzeń, wymienimy te najważniejsze:

• 1946 - ujęcie w spójny system rozwoju hodowli pszczół na terenie kraju, zainicjowane przez Centralny Związek Pszczelarzy i wsparte przez Ministerstwo Rolnictwa, realizowane w postaci hodowli strefowej, opartej na selekcji pszczoły miejscowej i kontroli doboru poprzez trutowiska.

• Trutowiska w Polsce

• 1946 - zarządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie uznawania pasiek za postępowe, przykładowe, doświadczalne i zarodowe.

• 1957 - inwentaryzacja pszczoły krajowej, badania prowadzone na szeroką skalę przez Oddział Pszczelnictwa ISK, w wyniku których pozyskano opis morfologiczny populacji pszczół występujących na terenie Polski. (Badania podsumowuje publikacja z 1966^[1].)

• 1956 - przeszczepienie na grunt polski sztucznego unasieniania matek pszczelich (J.Kalinowski, J.Woyke).

• 1960 - ustawa o hodowli zwierząt gospodarskich, w zakresie hodowli pszczoły miodnej dotyczy uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne.

• 1963 - została utworzona z inicjatywy A. Chwałkowskiego Stacja Hodowli i Unasieniania Pszczół w Bochni w ramach struktur Zakładu Unasieniania Zwierząt w Zabierzowie k. Krakowa, jako pierwsza w Polsce i Europie instytucjonalna organizacja hodowli, w której statutowo sprawowanie doboru oparto na sztucznym unasienianiu matek pszczelich, co się równało zmianie kwalifikacji tej umiejętności z eksperymentalnej na masową.

• 1964 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (L.Bornus) Jednolitego systemu hodowli zarodowej pszczół, obejmujące kompleksowo metody selekcji i doboru oraz oceny wartości użytkowej, później doskonalone.

• 1965 - początek większych importów matek pszczelich rasy kaukaskiej, realizowanych przez Centralę Spółdzielni Ogrodniczych, co wymusiło zmianę koncepcji hodowlanych (nieprzydatność hodowli strefowej).

• 1966 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) projektu rozporządzenia w sprawie hodowli pszczoły miodnej, wprowadzające wyróżnienie matek pszczelich przez wpis do hodowlanej księgi wstępnej i księgi głównej, na podobieństwo praktyki w hodowli zwierząt gospodarskich, co doczekało się uznania dopiero w 1997, poprzestano natomiast na rejestrowaniu linii hodowlanych.

• Linie hodowlane pszczoły w Polsce

• 1973 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) instrukcji dotyczącej oceny wartości użytkowej selekcjonowanych pszczół, traktującej cechy morfologiczne jako integralny składnik indeksu selekcyjnego.

• 1974 - opublikowanie wyników stacjonarnej oceny wartości pszczół rasy kaukaskiej i kraińskiej jako komponentów do krzyżowania z pszczołą miejscową środkowoeuropejską (rejonizacja środowiskowa).

• 1975 - zarządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne.

• 1975 - wypracowanie (M.Gromisz) koncepcji terenowej oceny wartości użytkowej pszczół, przyjętej zrazu bez entuzjazmu, zaakceptowanej w pełni w końcu lat osiemdziesiątych.

• 1976 - utworzenie zamkniętego rejonu hodowli pszczoły augustowskiej.

• Rezerwy genetyczne pszczoły krajowej

• 1977 - norma branżowa na matki pszczele, według projektu opracowanego w Oddziale Pszczelnictwa ISK (Z.Konopacka, M.Gromisz, W.Skowronek)^[2].

• 1978 - przejęcie zadań organizacyjnych i nadzoru hodowlanego pszczoły miodnej przez Centralną Stację Hodowli Zwierząt (obecnie Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt).

• 1978 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) metody określania czystości rasowej oraz metody oceny wartości użytkowej i hodowlanej populacji sekcjonowanej, pozbawiając indeks selekcyjny składnika w postaci wartości cech morfologicznych, przypisując im jedynie rolę sprawdzianu zgodności z modelem rasy.

• 1978 - opis morfologiczny pszczoły rasy kaukaskiej opracowany w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) na potrzeby hodowli (model rasowy).

• 1978 - opublikowanie wyników stacjonarnej oceny zdolności krzyżowniczych linii hodowlanych selekcjonowanych w kraju.

• 1981 - wskazówki metodyczne do oceny morfologicznej pszczół linii hodowlanych selekcjonowanych w Polsce opracowane w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz).

• 1981 - utworzenie zamkniętego rejonu hodowli pszczoły kampinoskiej.

• Rezerwy genetyczne pszczoły krajowej

• 1981 - opis morfologiczny pszczoły kraińskiej importowanej z Austrii i z byłej Jugosławii, opracowany w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz, J.Troszkiewicz).

• 1987 - przekroczeni 10.000 w liczbie unasienianych sztucznie matek pszczelich, co stanowiło ponad 20% ich licencjonowanej puli (15% unasieniano na trutowisku).

• 1988 - wdrożenia na skalę krajową masowej hodowli pszczoły kaukaskiej podjęte przez Oddział Pszczelnictwa ISK w momencie narastania kryzysu hodowli pszczoły tej rasy z powodu zaniechania importu matek (względy sanitarne).

• Hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej

• 1997 - ustawa o organizacji hodowli i rozrodu zwierząt gospodarskich, w której hodowla pszczoły miodnej jest potraktowana integralnie, w odczuciu pszczelarzy jako ukoronowanie dotychczasowego rozwoju ich myśli hodowlanej, weryfikowanej przez naukę i praktykę.

• 2001 - opis cech morfologicznych pszczoły miodnej oraz instrukcja ich pomiarów i przetwarzania matematycznego wyników w celach identyfikacji taksonomicznej populacji hodowlanych (Oddział Pszczelnictwa ISK, M.Gromisz).

• 2001 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) rejestru matek rasy kaukaskiej od 1968, na których opiera się reprodukcja selekcjonowanych w Polsce pszczół tej rasy w 2000 w pasiekach hodowlanych Oddziału Pszczelnictwa ISK, SHiUZ w Brzesku, ODR w Końskowoli i SHiUZ w Kocierzowych.

• Rejestr matek pszczelich rasy kaukaskiej

• 2002 - regulamin wpisu matek pszczelich do ksiąg hodowlanych dla linii pszczół, opracowany przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt, regulujący sprawy techniczne związane z zakładaniem ksiąg dla linii hodowlanych i wpisu do nich matek pszczelich.

Publikacje i dokumenty

1. ↑ Bornus L., Demianowicz A., Gromisz M. (1966): Morfometryczne badania krajowej pszczoły miodnej Apis mellifica L.. Pszczeln. Zesz. Nauk. 10(1-2-3-4):1-46. PDF
2. ↑ Norma Branżowa. Pszczoły. Matki pszczele. BN-77/9148-02. Ustanowiona przez Ministra Rolnictwa dnia 9 marca 1977, Dz. Norm i Miar nr 10/1977 poz. 33.

Tymczasowo tutaj

Krajowa produkcja pszczelarska przynajmniej od lat siedemdziesiątych opiera się głównie na wykorzystaniu pszczół mieszańców międzyrasowych. W doborze ras do krzyżowannia ważne miejsce zajmuje pszczoła kaukaska. Łatwość importu matek pszczelich tej rasy z byłego ZSRR sprzyjała temu kierunkowi hodowli, który mógł się realizować praktycznie na szczeblu każdej pasieki produkcyjnej.

W takiej sytuacji wypadało zatroszczyć się [również] o ochronę genetyczną naszej rodzimej pszczoły środkowoeuropejskiej, co też uczyniono ^{[1] [2]}.

Rezerwy genetyczne pszczoły krajowej

Sprawa [hodowli matek] się skomplikowała również z powodu drugiego komponentu do krzyżowania: pszczoły kaukaskiej.

W latach osiemdziesiątych wstrzymano import matek rasy [kaukaskiej] z powodu rozprzestrzeniania się pasożyta Varroa jacobsoni, co groziło załamaniem programu użytkowego wykorzystania mieszańców. Podjęcie zatem kroków w kierunku gromadzenia rezerw genetycznych pszczół tej rasy stało się nieodzowne.

Hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej

Prace badawcze na ten temat zostały w zasadzie rozpoczęte w połowie lat siedemdziesiątych, od roku 1981 głównie orientowane na pszczołę kaukaską. Chodziło o metody hodowlane i o pszczeli materiał. Dzięki temu przedsięwzięciu już w 1988 roku Oddział Pszczelnictwa ISK mógł przekazać praktyce pierwszą pulę matek pszczelich oraz przepis na reprodukcję populacji pszczoły kaukaskiej. W ten sposób kryzys w wytwarzaniu pszczół mieszańców użytkowych został zażegnany, a środki przeciwdziałania takim sytuacjom w przyszłości - opisano jasno w instrukcji wdrożeniowej Masowa hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej ^[3].

ApisWiki prezentuje [prze]redagowaną wersję tej instrukcji ... uzupełnioną rejestrem matek pszczelich ... [stanowiącym] dokumentację hodowlaną zrębów źródłowej populacji zachowawczej [pszczoły kaukaskiej w Polsce].

Przypisy

1. ↑ Gromisz M. (1977) Zamknięty rejon hodowli pszczoły leśnej Pszczelarstwo, 28(11):4-5.
2. ↑ Gromisz M. (1983) Założenia hodowli zachowawczej pszczoły kampinowskiej Pszczelarstwo, 34(12):5-7.
3. ↑ Gromisz M. (1988) Masowa hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej Prace Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, seria F, nr 37. Instrukcja wdrożeniowa.