Pszczoła

pszczoła Apis – rodzaj z podrodziny Apinae rodziny pszczołowatych właściwych Apidae. Jego przedstawiciele mają długość ciała od 7-8 mm do 16-18 mm, ubarwienie o różnej intensywności – od jednolicie czarnego i ciemnobrązowego do żółtego i czerwono-pomarańczowego. Skrzydła ich mają specyficzne użyłkowanie, wyróżniają się charakterystycznym kształtem pólka radialnego na przednim skrzydle: ogranicza je zaokrąglona żyłka, która nieco odstaje od krawędzi skrzydła. Wszystkie gatunki należące do tego rodzaju żyją w zorganizowanych społeczeństwach. Budują one z czystego wosku pionowe plastry z obustronnie ułożonymi komórkami, służącymi do wychowu czerwiu i przechowywania pokarmu. Osobniki dorosłe i larwy odżywiają się nektarem, spadzią oraz pyłkiem kwiatowym, larwy są także karmione wydzieliną gruczołów żuwaczkowych i gardzielowych robotnic, tj. mleczkiem pszczelim. Pyłek jest zbierany przez robotnice i przynoszony do gniazda w koszyczkach znajdujących się na tylnych odnóżach owada. Zakładają duże kolonie (rodziny pszczele), zależnie od gatunku liczące od kilku do 20-80 tys. osobników. Życie rodzin jest kierowane za pośrednictwem feromonów, regulowanych zmian aktywności gruczołów, porozumiewania się za pomocą tańców i wydawania dźwięków. Dzięki feromonom utrzymuje się też dominacja reprodukcyjna matki, a agresywne zachowanie robotnic względem niej jest tłumione. Występuje tu polimorfizm i polietyzm wiekowy. Doskonale wypracowany sposób termoregulacji gniazda pozwala rodzinom pszczelim na uniezależnienie się w dużej mierze od warunków zewnętrznych, dzięki czemu w klimacie chłodnym mogą przeżyć długie i surowe zimy całe kolonie, a nie tylko pojedyncze osobniki w stanie hibernacji, jak np. u trzmieli. Rodzaj ten obejmuje siedem gatunków, cztery poznane dawniej:

pszczoła olbrzymia Apis dorsata Fabr.,

pszczoła karłowata Apis florea Fabr.,

pszczoła wschodnia Apis cerana Fabr.,

pszczoła miodna Apis mellifera L.

oraz trzy świeżo wyodrębniane:

pszczoła skalna Apis laboriosa Smith,

pszczoła czerwona Apis koschevnikovi Buttel-Reepen,

pszczoła buszu Apis andreniformis Smith.

Żyją one obecnie dziko na terenie Azji, Afryki i Ameryki Południowej, a pszczoła miodna i pszczoła wschodnia zostały udomowione, zwłaszcza gatunek Apis mellifera zyskał dużą popularność i duże znaczenie gospodarcze. Udomowienie pszczół nie pozbawiło ich cech dzikich przodków, zachowały one całkowitą niezależność i mogą obyć się bez pomocy człowieka, o ile znajdą odpowiednie pomieszczenie na osiedlenie się. Od dziko żyjących pszczół pozyskuje się miód i wosk, niszcząc ich gniazda. Pszczoła olbrzymia i pszczoła karłowata występują tylko w strefie tropikalnej i subtropikalnej południowej Azji i przyległych wysp. Ich rodziny budują na wolnym powietrzu pojedynczy plaster przytwierdzony do gałęzi drzewa, występu skalnego lub okapu budynku. W tym samym rejonie występuje także pszczoła wschodnia, jej zasięg terytorialny rozszerza się jednak dalej na północ, przez całą wschodnią Azję aż na Daleki Wschód, gdzie owad ten żyje dziko jako pszczoła ussuryjska. Pierwotnym obszarem występowania gatunku Apis mellifera była Afryka, część południowo-zachodniej Azji i Europa. W rejonie Bliskiego Wschodu występowały więc 4 spokrewnione gatunki tego rodzaju. Apis mellifera dzięki działalności gospodarczej człowieka zasiedliła północną i wschodnią Azję, obie Ameryki i Australię. Ostatnio przypuszcza się, że w Australii występował pierwotnie piąty gatunek z tego rodzaju, nazywany pszczołą australijską Apis aenigmatica, ale nie ma co do tego pewności. Niektórzy systematycy sugerują rozróżnianie w tym rodzaju trzech podrodzajów: Megaapis, Microapis i Apis, w myśl dawniejszych oznaczeń z 1904, pierwszy z nich obejmuje według nich tylko 1 gatunek, drugi 2 gatunki, a trzeci – 25; gatunki te jednak uznaje się powszechnie za podgatunki lub rasy geograficzne.

Źródła

• Demianowicz A. (1957): Systematyka pszczół. W: Demianowicz A., Guderska J (red.) Hodowla pszczół, rozdz. II, PWRiL, Warszawa 1957, ss. 40-52.