Hodowla pszczoły w Polsce do drugiej wojny światowej

Z ApisWiki.PL
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

Historię poczynań zmierzających do udoskonalenia pogłowia pszczoły podejmowanych na ziemiach polskich naszkicował prof. Antoni Demianowicz w artykule otwierającym pierwszy numer Pszczelarstwa w 1950 roku [1]. Zauważa on, iż starania hodowlane, z zamiarem zwiększenia zbioru miodu i wosku, bartnicy i pasiecznicy podejmowali od niepamiętnych czasów, jednak nie przyniosły one praktycznie na żadnych trwałych skutków, pozostawiając populację pszczoły w stanie naturalnym. Sytuacja zmieniła się w połowie XIX wieku, gdy rozpoczęto intensywny import na ziemie polskie matek ras obcych oraz ich niekontrolowane krzyżowanie. Proceder ten nie doprowadził do udoskonalenia pogłowia pszczoły, natomiast w ciągu 100 lat zdewastował zasoby pszczoły rodzimej. Znaczące przemiany w organizacji hodowli pszczoły w Polsce rozpoczęły się po 1939 roku, w okresie okupacyjnym.

Wychodząc ze spostrzeżeń prof. Demianowicza można wyróżnić kilka okresów w dziejach hodowli pszczoły na ziemiach polskich.

Spis treści

Hodowla od czasów niepamiętnych do połowy XIX w.

Na ziemiach polskich pszczoły chowano od czasów niepamiętnych: w puszczach Mazowsza i Litwy w barciach (z podrzynaniem na jesieni jedynie części plastrów miodowych); dalej na zachód – Wielkopolska, Pomorze - oraz na Ukrainie w ulach bezdenkach (metodą rojną, przy której pnie najmniej rojne rokrocznie kasowano). W okresie tym praktykowano pewną selekcję - wymianę matek gorszych na lepsze, pochodzące od rodziny odznaczających się wysoką wydajnością - jednakże nie miało to większego znaczenia. Przede wszystkim dlatego, że nie prowadzono doboru trutni. Można przyjąć, że do początków XIX w. ziemie polskie zasiedlały rasy naturalne pszczoły miodnej: większość obszaru pszczoła środkowoeuropejska, północny wschód leśna, na południu karpacka, a na południowo-wschodnich granicach pszczoła ukraińska (stepowa) [2] [3] [4].

Hodowla od połowy XIX w. do końca I wojny światowej

Począwszy od połowy XIX w. w pogłowiu pszczoły na ziemiach polskich duży udział zaczęły brać pszczoły ras obcych, a to wskutek rozpoczęcia importu matek. Po raz pierwszy obcą pszczołę sprowadził do Polski (na Śląsk) dla celów doświadczalnych ks. Jan Dzierżon w 1853 roku, były to pszczoły rasy włoskiej. Matki tej rasy importowano następnie w dużych ilościach aż do wybuchu pierwszej wojny światowej. Na początku XX w. zaczęto importować również krainki, następnie kolorowe pszczoły kaukaskie, cypryjskie, a (już po I wojnie) również i palestyńskie oraz kaukaskie wysokogórskie. Na teren ziem zachodnich (w obecnych granicach Polski) dość licznie sprowadzano pszczoły środkowoeuropejskie z linii hodowlanych „Wilhelmina” oraz „Nigra” [cz.2 1]. Do Wielkopolski docierały również pszczoły amerykańskie, głównie za pośrednictwem hodowców niemieckich [5].

W świetle współczesnej wiedzy wiadomo, że długotrwały import i niekontrolowane krzyżowanie pszczół różnych ras były (i są) kontrproduktywne z punktu widzenia doskonalenia pogłowia pszczoły. Ich obserwowanym niepożądanym efektem jest znaczne wykrzyżowanie na ziemiach polskich ras rodzimych i obcych oraz prawdopodobnie bezpowrotna utrata wartościowych genów obecnych niegdyś w populacjach rodzimych [6].

Skalę na jaką sprowadzano do Polski i reprodukowano matki ras obcych ocenić jest dziś trudno, zależy ona od regionu kraju. Wydaje się, że była on najmniejsza na ziemiach zaboru rosyjskiego, w większości naturalnego siedliska pszczoły środkowoeuropejskiej. Podstawą oszacowań mogą być ogłoszenia handlowe importerów i producentów matek, zamieszczane w ówczesnych pismach pszczelarskich, jak również zachowana korespondencja handlowa. Tą drogą St. Mazak szacuje, iż ks. Dzierżon rozprowadził w Polsce ok. 200 matek pszczoły włoskiej [7]. W latach 1896-1897 w Bartniku Postępowym ogłaszał się Stefan Kowalewski, oferując matki kaukaskie z własnej pasieki prowadzonej w Gruzji [8].

(Zagadnienie hodowli pszczoły w Polsce w XIX w. wymaga dalszego opracowania.)

Przypisy (cz. 2)

  1. Z myślą o reprodukcji matek linii „Wilhelmina” oraz „Nigra” w Wielkopolsce zorganizowano dwa trutowiska leśne: w Gumińcu oraz w Dobrej Pomocy, oba zostały zdewastowane na początku 1914 roku (por. Kostrzewski Zygmunt 1987, s. 65). Należy przypuszczać, że trutowiska te nie zapewniały właściwej izolacji.

Hodowla w okresie międzywojennym

W okresie międzywojennym kontynuowano import matek. Istniało też kilka prywatnych hodowli, produkujących matki dla własnego użytku, rzadziej na sprzedaż [9] [10]. Stosowane metody hodowlane w dalszym ciągu nie odpowiadały jednak współczesnym standardom - do rozmnożenia brano co prawda czerw od najlepszych matek w pasiece, ale kontroli zapłodnienia nie prowadzono wcale, gdyż żadna hodowla nie rozporządzała trutowiskiem. Światli hodowcy zrzeszenie w związki pszczelarskie dostrzegali konieczność zmian. W 1934 roku Małopolski Związek Pszczelarzy we Lwowie podjął próbę utworzenia trutowiska, wybrane w tym celu miejsce w Gorganach Wschodnich nie zapewniało jednak dostatecznej izolacji. Poszukiwania lepszej lokalizacji przerwał wybuch II wojny światowej.

Wśród znaczniejszych producentów matek można wymienić m.in.: ks. Antoniego Margońskiego, Juliana Piwowarskiego (propagował pszczołę włoską).

W okresie międzywojennym prace hodowlane rozpoczynali też indywidualni hodowcy-amatorzy, wśród nich Aleksander Stasiński, twórca linii „Asta” założonej w 1937 roku [11].

(Zagadnienie hodowli pszczoły w Polsce w okresie międzywojennym wymaga dalszego opracowania.)


Hodowla w latach okupacji 1939 – 1945

Okres okupacyjny, jakkolwiek przyniósł wiele strat, paradoksalnie przyspieszył również modernizację pszczelarstwa w Polsce, w tym rozpoczęcie kwalifikowanej hodowli matek. Niemcy by sprostać potrzebom żywnościowym swojej gospodarki wojennej dążyli do intensyfikacji produkcji rolnej na ziemiach okupowanych. Ważną rolę przypisywano przy tym pszczołom jako zapylaczom, duże znaczenie miał również miód jako dobrze przechowujące się źródło wartościowych cukrów i witamin. W odróżnieniu od innych działów rolnictwa, w przypadku pszczelarstwa nie stosowano kontyngentu. Okupant motywował pszczelarzy prowadząc wymianę miodu na deficytowy cukier - żądając przy tym by zrzeszali się w związki [12] [13] [14]. Dążono również do udoskonalenia pszczół chowanych na ziemiach okupowanych, służyć miały temu m.in. związkowe szkolenia terenowe na temat hodowli. Niestety okupant administracyjnie narzucał przy tym pszczelarzom materiał hodowlany o wątpliwej wartości genetycznej, głównie importowane z Niemiec matki z linii hodowlanej „Nigra”. W odpowiedzi kilka związków pszczelarskich na terenie Polski, aby uniknąć konieczności rozprowadzania w terenie narzucanego przez okupanta materiału hodowlanego, przystąpiło do pracy nad pszczołą krajową, rozpoczynając selekcję od kilku zebranych z terenu rodzin pszczelich. W tym też czasie powstały pierwsze trutowiska (w 1943 roku w Dąbrowie Leśnej pod Lublinem).

Hodowla w pierwszych latach powojennych

Po zakończeniu okupacji, z inicjatywy Centralnego Związku Pszczelarzy powołano przy tym Związku Komisję Hodowli Matek, która na pierwszym posiedzeniu dnia 28 lutego 1946 r. przedyskutowała, a następnie uchwaliła wytyczne dla hodowli selekcyjnej pszczół (matek). Plan ten został zaaprobowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych [15].

Źródła

  1. Demianowicz A. (1950): Poprawa pszczelarskiego materiału hodowlanego. Pszczelarstwo 1(1):2. PDF
  2. Bornus L., Demianowicz A., Gromisz M. (1966): Morfometryczne badania krajowej pszczoły miodnej Apis mellifica L.. Pszczeln. Zesz. Nauk. 10(1-2-3-4):1-46. PDF
  3. Gromisz M. (1981): Rasy pszczół w Polsce. Pszczelarstwo 32(4):2. PDF
  4. Gromisz M. (1989): Pszczoła miodna i jej systematyka. Przegląd hodowlany 55(10):28. PDF
  5. Kostrzewski Zygmunt (1987): Działalność organizacji pszczelarskich w Wielkopolsce. PWRiL, Poznań, ss.64-65.
  6. Gromisz M. (1997): Zasoby pszczoły rodzimej i ich ochrona. W: Cierzniak T. (red.) Postępy apidologii w Polsce Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, ss. 47-56. ISBN 83-7096-203-3. PDF
  7. Mazak St. (1961): Rozprzestrzenienie geograficzne pszczoły włoskiej przez Jana Dzierżona i opinie o wartości tej pszczoły. Przegląd Zoologiczny V(3):190-200. PDF
  8. Kowalewski Stefan (1896): Korespondencje. Bartnik postępowy 22(5-6):126-17. Ogłoszenie Bartnik postępowy 1897, 23(1):23; (również w numerach kolejnych).
  9. Powszechna Wystawa Krajowa 1929. Katalog Rolniczy. Cz. VI: Wystawa pszczelarska od 15 do 25 sierpnia 1929 r. w Hali Zjazdów] Wyd. PWK, Poznań. PDF
  10. (Kostrzewski Zygmunt 1987, ss.240-249).
  11. Stasiński A. (1972): Powstanie pszczół linii „Asta”. Radomsko 1972 (rękopis). PDF
  12. Maryniak St. (1946): Powojenne dziedzictwo. Pasieka I/III(1-2):7-10. PDF
  13. T.M. (1941): Nowe formy organizacyjne. Pszczelarz II(11):227. PDF
  14. Statut Związku Pszczelarzy Dystryktu Krakowskiego przy Izbie Rolniczej w Krakowie. Pszczelarz 1941 II(11):244. PDF
  15. Protokół z posiedzenia Komisji dla spraw hodowli matek. Pasieka 1946 I/III(3-4):59-61. PDF
Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia