Hodowla pszczoły w Polsce

Wersja z 21:23, 7 cze 2012

Początki zabiegów hodowlanych wokół pszczoły miodnej realizowanych poprzez selekcję i dobór różnymi metodami, mniej lub bardziej udane, na terenie Polski sięgają wieku XIX. Dopiero jednak po drugiej wojnie światowej zyskały one należytą oprawę, potraktowane jako integralna część hodowli zwierząt gospodarskich, z wszelkimi uwarunkowaniami z mocy ustawy, precyzowanymi w przypisach wykonawczych, na których opiera się licencjonowana hodowla elitarna; początek o znaczeniu krajowym tych przemian datuje się na 1943, kiedy to lubelski Związek Pszczelarzy utworzył pierwsze w Polsce trutowisko w Dąbrowie Leśnej pod Lublinem. W następnych latach kształtował się stopniowo współczesny obraz polskiej hodowli pszczoły miodnej; dzięki wspólnym staraniom związków pszczelarskich, państwowej służby rolnej i instytucji naukowo-badawczych prawie każdego kolejnego roku przybywało na tym odcinku coś nowego, tworząc swoiste kalendarium zdarzeń, wymienimy te najważniejsze:

• 1946 - ujęcie w spójny system rozwoju hodowli pszczół na terenie kraju, zainicjowane przez Centralny Związek Pszczelarzy i wsparte przez Ministerstwo Rolnictwa, realizowane w postaci hodowli strefowej, opartej na selekcji pszczoły miejscowej i kontroli doboru poprzez trutowiska.

• Hodowla strefowa
• Trutowiska w Polsce

• 1946 - zarządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie uznawania pasiek za postępowe, przykładowe, doświadczalne i zarodowe.

• 1957 - inwentaryzacja pszczoły krajowej, badania prowadzone na szeroką skalę przez Oddział Pszczelnictwa ISK, w wyniku których pozyskano opis morfologiczny populacji pszczół występujących na terenie Polski. (Badania podsumowuje publikacja z 1966 ^[1].)

• Inwentaryzacja pszczoły krajowej

• 1958 - przeszczepienie na grunt polski sztucznego unasieniania matek pszczelich (J.Kalinowski, J.Woyke) ^{[2] [3]}.

• 1960 - ustawa o hodowli zwierząt gospodarskich, w zakresie hodowli pszczoły miodnej dotyczy uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne ^[4].

• 1963 - została utworzona z inicjatywy A. Chwałkowskiego Stacja Hodowli i Unasieniania Pszczół w Bochni w ramach struktur Zakładu Unasieniania Zwierząt w Zabierzowie k. Krakowa, jako pierwsza w Polsce i Europie instytucjonalna organizacja hodowli, w której statutowo sprawowanie doboru oparto na sztucznym unasienianiu matek pszczelich, co się równało zmianie kwalifikacji tej umiejętności z eksperymentalnej na masową.

• 1964 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (L.Bornus) Jednolitego systemu hodowli zarodowej pszczół, obejmujące kompleksowo metody selekcji i doboru oraz oceny wartości użytkowej, później doskonalone ^[5].

• 1965 - początek większych importów matek pszczelich rasy kaukaskiej, realizowanych przez Centralę Spółdzielni Ogrodniczych, co wymusiło zmianę koncepcji hodowlanych (nieprzydatność hodowli strefowej).

• 1966 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) projektu rozporządzenia w sprawie hodowli pszczoły miodnej, wprowadzające wyróżnienie matek pszczelich przez wpis do hodowlanej księgi wstępnej i księgi głównej, na podobieństwo praktyki w hodowli zwierząt gospodarskich, co doczekało się uznania dopiero w 1997, poprzestano natomiast na rejestrowaniu linii hodowlanych ^[6].

• Linie hodowlane pszczoły w Polsce

• 1973 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) instrukcji dotyczącej oceny wartości użytkowej selekcjonowanych pszczół, traktującej cechy morfologiczne jako integralny składnik indeksu selekcyjnego ^[7].

• 1974 - opublikowanie wyników stacjonarnej oceny wartości pszczół rasy kaukaskiej i kraińskiej jako komponentów do krzyżowania z pszczołą miejscową środkowoeuropejską (rejonizacja środowiskowa) ^{[8] [9] [10]}.

• 1975 - zarządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne ^[11].

• 1975 - wypracowanie (M.Gromisz) koncepcji terenowej oceny wartości użytkowej pszczół, przyjętej zrazu bez entuzjazmu, zaakceptowanej w pełni w końcu lat osiemdziesiątych.

• 1976 - utworzenie zamkniętego rejonu hodowli pszczoły augustowskiej.

• Zasoby pszczoły rodzimej i ich ochrona

• 1977 - norma branżowa na matki pszczele, według projektu opracowanego w Oddziale Pszczelnictwa ISK (Z.Konopacka, M.Gromisz, W.Skowronek) ^[12].

• 1978 - przejęcie zadań organizacyjnych i nadzoru hodowlanego pszczoły miodnej przez Centralną Stację Hodowli Zwierząt (obecnie Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt).

• 1978 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) metody określania czystości rasowej oraz metody oceny wartości użytkowej i hodowlanej populacji sekcjonowanej, pozbawiając indeks selekcyjny składnika w postaci wartości cech morfologicznych, przypisując im jedynie rolę sprawdzianu zgodności z modelem rasy ^[13].

• 1978 - opis morfologiczny pszczoły rasy kaukaskiej opracowany w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) na potrzeby hodowli (model rasowy) ^[14].

• 1978 - opublikowanie wyników stacjonarnej oceny zdolności krzyżowniczych linii hodowlanych selekcjonowanych w kraju ^{[15] [16] [17] [18] [19]}.

• 1981 - wskazówki metodyczne do oceny morfologicznej pszczół linii hodowlanych selekcjonowanych w Polsce opracowane w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) ^[20].

• 1981 - utworzenie zamkniętego rejonu hodowli pszczoły kampinoskiej (por. Zasoby pszczoły rodzimej i ich ochrona).

• 1981 - opis morfologiczny pszczoły kraińskiej importowanej z Austrii i z byłej Jugosławii, opracowany w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz, J.Troszkiewicz) ^[21].

• 1987 - przekroczenie 10.000 w liczbie unasienianych sztucznie matek pszczelich, co stanowiło ponad 20% ich licencjonowanej puli (15% unasieniano na trutowisku).

• 1988 - wdrożenia na skalę krajową masowej hodowli pszczoły kaukaskiej podjęte przez Oddział Pszczelnictwa ISK w momencie narastania kryzysu hodowli pszczoły tej rasy z powodu zaniechania importu matek (względy sanitarne) ^[22].

• Hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej

• 1997 - ustawa o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, w której hodowla pszczoły miodnej jest potraktowana integralnie, w odczuciu pszczelarzy jako ukoronowanie dotychczasowego rozwoju ich myśli hodowlanej, weryfikowanej przez naukę i praktykę (ustawa nowelizowana w 2004 i 2007) ^[23].

• 2001 - opis cech morfologicznych pszczoły miodnej oraz instrukcja ich pomiarów i przetwarzania matematycznego wyników w celach identyfikacji taksonomicznej populacji hodowlanych (Oddział Pszczelnictwa ISK, M.Gromisz).

• 2001 - opracowanie w Oddziale Pszczelnictwa ISK (M.Gromisz) rejestru matek rasy kaukaskiej od 1968, na których opiera się reprodukcja selekcjonowanych w Polsce pszczół tej rasy do 2000 roku w pasiekach hodowlanych Oddziału Pszczelnictwa ISK, SHiUZ w Brzesku, ODR w Końskowoli i SHiUZ w Kocierzowych.

• Rejestr matek pszczelich rasy kaukaskiej

• 2002 - regulamin wpisu matek pszczelich do ksiąg hodowlanych dla linii pszczół, opracowany przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt, regulujący sprawy techniczne związane z zakładaniem ksiąg dla linii hodowlanych i wpisu do nich matek pszczelich.

• 2007 - Nowelizacja ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich ^[24].

Źródła

1. ↑ Bornus L., Demianowicz A., Gromisz M. (1966): Morfometryczne badania krajowej pszczoły miodnej Apis mellifica L.. Pszczeln. Zesz. Nauk. 10(1-2-3-4):1-46. PDF
2. ↑ Kalinowski J. (1958): Sztuczne unasienianie matek pszczelich. Pszczelarstwo 9(10):274. PDF
3. ↑ Kalinowski J. (1959): Sztuczne unasienianie matek pszczelich. Pszczelarstwo 10(2):39. PDF
4. ↑ Ustawa z dnia 2 grudnia 1960 r. o hodowli zwierząt gospodarskich Dz.U. 1960 nr 54 poz. 310. PDF (Tekst ogłoszony.)
5. ↑ Bornus L. (1964): Jednolity system hodowli zarodowej pszczół Centrala Spółdzielni Ogrodniczych, Warszawa 1964. PDF
6. ↑ Gromisz M. (1966): Zarządzenie o hodowli pszczół. Projekt roboczy (brulion). PDF
7. ↑ Gromisz M. (1973): Ocena wartości użytkowej selekcjonowanych pszczół. Instrukcja. ISOP, Puławy, luty 1973. PDF
8. ↑ Bornus L. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bobrzecki J., Bojarczuk Cz., Gromisz M., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Ostrowska W., Woźnica J., Zaremba J. (1974): Badania nad międzyrasowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. I. Przydatność użytkowa mieszańców międzyrasowych pszczoły miodnej w warunkach przyrodniczych Polski. Pszczeln. Zesz. Nauk. 18:1-51. PDF
9. ↑ Woyke J., Jasiński, Smagowska B. (Kierownik Zespołu Badawczego: Bornus L.) (1974): Badania nad międzyrasowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. II. Porównanie organów rozrodczych oraz efektów sztucznego i naturalnego unasieniania pszczół róznych ras i ich mieszańców. Pszczeln. Zesz. Nauk. 18:53-75. PDF
10. ↑ Gromisz M., Bornus L. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bobrzecki J., Bojarczuk Cz., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Ostrowska W., Woźnica J., Zaremba J. (1974): Badania nad międzyrasowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. III. Ocena morfologiczna mieszańców miedzyrasowych pszczoły miodnej. Pszczeln. Zesz. Nauk. 18:77-90. PDF
11. ↑ Zarządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 10 lutego 1975 r. w sprawie uznawania pasiek za zarodowe i reprodukcyjne M.P. 1975 nr 6 poz. 36. PDF (Tekst ogłoszony.)
12. ↑ Norma branżowa nr BN-77/9148-02 (Dz. Norm i Miar nr 10/1977 poz. 33 PDF) ustanowiona przez Ministra Rolnictwa dnia 9 marca 1977 r. jako obowiązująca w zakresie obrotu (od 1 I 1978), obejmuje matki pszczele (Apis mellifera L.) licencjonowane z hodowli pasiek uznanych za zarodowe i reprodukcyjne. Rozróżnia się matki zarodowe reprodukcyjne i użytkowe rasy środkowoeuropejskiej, kaukaskiej i kraińskiej, unasieniane przez trutnie swojej rasy, a w przypadku matek reprodukcyjnych i użytkowych także innej rasy (mieszańce) lub w klasie matek użytkowych - nieunasienione. W jakościowych wymaganiach, również jako kryterium przynależności rasowej, bierze się pod uwagę cechy morfologiczne i biologiczne, barwę oskórka i owłosienia, masę ciała (minimalna dla matek unasiennionych 205-210 mg), liczbę rurek jajnikowych (290-310), szerokość III i IV tergitu odwłokowego (6,34-6,54 mm) i długość przedniego prawego skrzydła (9,53-9,75 mm).
13. ↑ Gromisz M. (1978): Metoda określania czystości rasowej pszczół oraz metoda oceny wartości użytkowej i hodowlanej populacji selekcjonowanej. Prace Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa seria F, nr 13. Instrukcje wdrożeniowe. Ss. 5-13. PDF
14. ↑ Gromisz M. (1978): Charakterystyka morfologiczna pszczół kaukaskich importowanych w latach 1965-1975. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:85-93. PDF
15. ↑ Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Kaczmarek S., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Woźnica J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. I Produkcyjność mieszańców międzyliniowych pszczoły miodnej w różnych regionach Polski. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:3-19. PDF
16. ↑ Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bornus L., Bobrzecki J., Kaczmarek S., Kalinowski J., Nowakowski J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. II Rozwój rodzin pszczelich w stosunku do układu pożytków. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:21-30. PDF
17. ↑ Skowronek W., Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Kaczmarek S., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Woźnica J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. III Produkcja wosku w różnych warunkach pożytkowych. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:31-39. PDF
18. ↑ Skowronek W., Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Nowakowski J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. IV Bilans woskowy w plastrach odciągniętych na węzie. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:41-48. PDF
19. ↑ Gromisz M. (Kierownik Zespołu Badawczego), Bornus L., Bobrzecki J., Cieśla L., Jabłońska J., Kaczmarek S., Kalinowski J., Król A., Nowakowski J., Skowronek W., Woźnica J., Zaremba J. (1978): Badania nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej. Cz. V. Charakterystyka morfologiczna pszczół linii czystych i mieszańców. Pszczeln. Zesz. Nauk. 22:49-58. PDF
20. ↑ Gromisz M. (1981): Morfologiczna ocena populacji rojów w pasiekach zarodowych. Pszczeln. Zesz. Nauk. 25:51-66. PDF
21. ↑ Gromisz M., Troszkiewicz J. (1981): Charakterystyka morfologiczna pszczół rasy kraińskiej importowanych do polski w 1978 r. Pszczeln. Zesz. Nauk. 25:105-117. PDF
22. ↑ Gromisz M. (1988): Masowa hodowla zachowawcza pszczoły kaukaskiej. Prace Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa seria F, nr 37. Instrukcja wdrożeniowa. ISSN-0208-6441. PDF
23. ↑ Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich Dz. U. 1997 nr 123 poz. 774. PDF (Tekst jednolity w opracowaniu Kancelarii Sejmu.)
24. ↑ Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich Dz. U. 2007 nr 133 poz. 921. PDF (Tekst jednolity w opracowaniu Kancelarii Sejmu.)